Naghihibi an langit kan hapon na ito. Makusog an bulos kan uran gikan sa dampog sa itaas kan madiklom na kalangitan. An kikilat anggot na minagurit sa mahiwas na kaitaasan, marikas siring sa ikos na linalapag kan ayam. Nakakabungog an tingog kan daguldol, garo baga amang nag-aanggot sa saiyang aki.
Tig-uran na naman. Tapos na an paghahadi kan saldang asin an kamunduan sa laog kan kumbento pinaurog pa kan kahiwasan asin katuninongan. Apwera sa makusog na daguldol, mayo nang ibang tanog an madadangog.
Nagparipo sa laog kan kuwarto ni Padre Isabelo. Nawalat kayang buka an nagsosolong bintana na nakaatubang sa mahiwas na natad. Buminungkaras an hoben pang padi gikan sa katreng kinaiigdaan kaini. Pakapangudto kaya napaturog an padi asin napagmata lang ini kan an uran nagpoon nang maglaog sa bintana kan saiyang kuwarto.
Namumungaw-mungawan pa lang an padi na tuminindog asin luhay-luhay na naglakaw pasiring sa bintana para saraduhan ini. Luhay-luhay, binutong niya an dahon kan bintanag kapis, alagad gikan sa harayo namansayan niya na may lalaking nakatindog sa irarom kan poon nin akasya na tinutumbok kan bintana. An lalaki, pagkahiling saiya, luhay-luhay man na naglakaw parani. Namidbiran niya kun siisay ini asin nagpoon magrikas an tikba kan saiyang puso na pirit nilalapag man kan saiyang haharom na hinangos. Dagos niyang isinara an bintana asin kaskas na naglakaw paluwas sa saiyang kuwarto pasiring sa kusina.
Kan buksan niya an sadit na pintuan sa kusina huminampang sa saiya an sarong lalaking basa nin uran. Dai nagkakarayo an edad niya asin kan lalaki. Nangalagkalag an padi asin kan napaghorop-horop na mayo man ibang nakakahiling, kinaptan an takyag kan lalaki asin binutong palaog.
“Ta ngunyan ka lang?” hapot kan padi. “Kasubanggi ta ka pa hinahalat.”
Hiniling sana siya kan lalaki asin luhay-luhay na pinunas an nagtuturong tubig sa saiyang lalawgon. Mamundo an mga mata kan lalaki.
“May problema ka?” hapot giraray kan padi asin kinugos an mahiwas na lawas kan lalaki. Inihilay an saiyang lalawgon sa daghan kaini asin an luha tuminuro gikan sa saiyang manmundo man na mga mata.
“Isabelo…” binalusan kan lalaki an higot na kugos kan padi. An pagmati dai na napugulan. Asin sa kalangkawan kan saindang pagkamoot, nagbalik sa saiyang giromdom kan enot sindang nagkanumpungan kaini.
* * *
Magtutulong bulan na an nakaagi. Tag-ani kaidto asin an daga nagkukurahaw sa bulawanon na banhi kan paroy. Mayaman an umang saiyang inaataman. Siring sa ordinaryong aldaw kan taon, si Danilo yaon sa uma asin nag-aani kan paroy na saiyang inataman kan mga nakaaging bulan. An saiyang kublit nangingintab sa sirang kan saldang asin an saiyang lalawgon maliwanag sa paglaom. Dakol an saiyang aanihon, maoogma an saiyang ina. Siguro, kun buhay pa an saiyang ama, mas labi an kaogmahan kaini.
Nasa katahawan siya kan uma kan madangog niya an tanog kan kabayo na maisog na nagdadalagan sa maalpog na dalan sa gilid kan uma. Napahiling siya asin gikan sa bintana kan karitela namansayan niya an sarong mapungaw na lalawgon. Tuminikba an saiyang daghan asin napasupog sa saiyang namatean. Haloy na panahon bago niya naman namatean an arog kaini, asin pirit niya nang nilingawan an mga panahon na ito. Siya sultero na asin mayong lugar an arog kaining pagmate, lalo pa ta siya an panganay sa saindang magturugang.
An lalawgon nagtatak sa saiyang isip. Dai siya pinaturog kan lalawgon na ini kan estranghero. Makapirang aldaw an nakaagi, Domingo, kan siya asin an saiyang nobya nagsimba, nabisto niya kun siisay an lalawgon na ito. Isabelo an ngaran kan estranghero asin daing iba kundi an pading nagmimisa sa saiyang atubang. Orog siyang napasupog. Pirit niyang nilingawan an namamati, alagad, pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.
* * *
Magkadukot an saindang mga lawas. An padi nakahilay man giraray sa daghan ni Danilo asin an saindang pagal na mga likod nagkukuang kusog sa matagas na katreng saindang kinahihigdaan.
“Ano an sabi ni Isang?” hapot kan padi na kato nakapirong an mata.
“Dai ko pa siya nakakaulay.”
Nagmuklat an mata kan padi. Asin nagbutas sa pagkakakugos ni Danilo. Tuminukaw asin binutong an sedang tamong na nakatahob sa saindang mga hubang hawak.
“Huna ko nagkaulay na kamo?”
Luhay-luhay na buminuhat si Danilo asin tinahuban kan saro pang tamong an saiyang lawas.
“Habo niya akong dangoggon. Lalo pa ngunyan na nagkakaproblema kami.” Simbag ni Danilo na kadto nagrani sa padi na kukuguson kuta kaini. An padi ruminayo.
“Habo ko man magmadali. Saka aram ko man na may mga bagay na dai ko kayang itao saimo.” Mamundong sabi kan padi. Tuminalikod ini kay Danilo asin naglakaw pasiring sa may bintana.
Kinaptan ni Danilo an habaga kaini. Pinaatubang saiya asin kinugos.
“Padangat ta ka, Isabelo. Maray na maray. Lugod lang maintindihan mo ang sitwasyon ko.” Maluhay na sabi kaini sa padi.
Kinugos kan padi an lalaki asin nagsabi. “Ika man sako, Danilo. Pagpasensyahan mo ako kun naghihidali ako. Nasusupog naman kaya ako kay Isang. Dai ko aram kun pano ako makakahiling deretso sa siyang mga mata pag nagbibisita siya digdi.”
“Dai ka maghadit. Kakaulayon ko siya. Aram ko maiintindihan niya kita.”
Asin namatian kan duwa an kalinigan kan pagkamoot sa kada saro. Luhay-luhay nindang tinugdas an dalan pasiring sa katre asin nagpatinauhan kan saindang kalag.
Napano nin kaogmahan an daghan kan padi asin nagbalik sa saiyang giromdom kan enot niyang namati an pagkamoot na ini.
* * *
Tag-ani kaidto. Katatapos niya lang ordenan asin pasiring siya sa banwaan na enot niyang pagkukura-parokohan. Gikan sa siyudad, pano nin karibokan an saiyang isip asin boot. Sa laog nin doseng taon na saiyang pag-istar sa seminaryo, dai man giraray nahipnuan kaini an kahiwasan sa saiyang daghan.
Sa pag-orden saiya, pirit niyang nilingawan an pagkamoot na nasumpungan sa laog kan seminaryo. Iyo. Namoot siya alagad dai ipigtotogot kan saiyang pagtubod asin sinumpaan. Mas pinili niya si Hesus kaya paninidugan niya ini.
Kan nag-usad an karetelang saiyang nilulunadan pinano niya an sadiri nin paglaom na sa harayong lugar na saiyang kadedestinuhan, manunumpungan niya an hinahahanap na katuninungan asin malilingawan an pagkamoot na saiyang iwinalat sa seminaryo.
Alagad, kinakarawan garo siya kan panahon, ta kan nasa banwa na siya na saiyang pagseserbihan, gikan sa bintana kan karetelang saiyang sinasakayan, namansayan niya sa uma an lalawgon kan sarong mabaskog na lalaki. An kublit kaini nangingintab sa sirang kan saldang. An lalawgon na sa maarabot na banggi dai siya patotorogon pano nin paglaom.
An lawog kan lalaki tuminimo sa saiyang isip. Naglataw an mga pagmating pirit niyang inilolobong sa kairaroman kan saiyang pagkatao. Alagad dai niya nalilingawan nanggad an mabaskog na hawak asin an lalawgon na pano nin buhay kan lalaki. Makapirang aldaw, Dominggo, enot niyang misa sa parokya kan mamidbiran niya kun siisay an lalaking ito. Danilo daa an ngaran asin sarong para-uma sa banwaan. May kaibang daraga an lalaki asin sa paghuna niyang an daraga nobya kaini, pirit niyang liningawan an namatean, alagad, an pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.
* * *
Nagdidiklom na kan magpaaram si Danilo sa padi. An matuninong na kumbento pinano kan bura kan mga talapang sa natad. An saldang luhay-luhay naman na nagpaaram.
“Mabalik ako Isabelo.”
“Nuarin?”
“Dai ko aram.”
Ikinulong kan padi an lalaki sa saiyang mabaskog na mga takyag. “Padangat ta ka, Danilo. Hahalaton ko an pagbalik mo.”
“Ika man Isabelo. Padangaton ko man ika. Mabalik ako.” Asin naghali na an lalaki.
Nawalat an padi sa mamundong kumbento. Pinano nin takot an saiyang daghan. Magbalik pa daw si Danilo? Kung iyo, nuarin? Kun dai na, kayahon kaya niya?
Nag-ipos nin pamanggihan an padi. Namanggi nin solo. Nagusal kan saiyang orasyon asin kan mag-aalas otso na nin banggi, huminilay na sa katre para magturog.
Dai pa haharom an turog kan padi kan may makusog na tuktok siyang nadanggog gikan sa pintuan sa likod kan kumbento. Luhay-luhay ining buminuhat asin naglakaw pasiring sa may kusina. Pagbukas niya kan pinto yaon duman si Isang. An nobya ni Danilo. Natikbahan an padi alagad pirit na itinago ini sa likod kan saiyang ngirit.
“Maray na banggi, Isang. Ano na napadigdi ka sa arog kaining oras?”
Daing girong-girong an babae. Marikas na luminaog asin kinaptan an takyag kan padi.
“Makumpisal ako, Padre.”
Dawa may namamating supog asin kadiit na hadit, inalok kan padi an babae na magtukaw sa atunbang kan lameasang kakanan. Minansayan niya an babae. Ganoton ini. Pagal-pagal asin may kung anong kamunduan asin hadit sa saiyang lalawgon.
“Bendisyunan mo ako, Padre ta ako nagkasala.” Sambit kan babae asin nagpanguros.
Nagkaribok an isip asin boot kan padi, alagad siya tuninong na nagdangog.
“Padangat ko si Danilo, Padre…” poon kan pagbuyboy kan babae. “Gabos itatao ko saiya. Gabos.”
“Tama ka, Isang. Pag namoot, gabos nanggad kaya tang itao.”
“Dai ko siya kayang mawara sa buhay ko. Alagad kasubago, may ikinumpisal siya sakuya…”
Ruminikas an tikba kan daghan kan padi asin pirit na linapag kan hararom kaining hinangos an rikas kan saiyang puso.
“Ano an sinabi niya saimo, Isang?” hadit na hapot kan padi.
Hiniling sana kan babae an padi asin an luha nagpoon na tuminuro sa mamundong mga mata kaini.
“Padangat niya ako, Padre, bakong iyo? Padangat niya man ako.”
“Iyo, padangat ka ni Danilo.” Simbag kan padi dawa nananamitan niya an pait kan saiyang mga sinasabi.
“Haloy na kaming duwa. Dakol na siyang naitao sako asin ako man saiya. Pag nagiibahan kami dai niya nalilingawan na sabihon asin ipamate kun gurano niya ako kapadangat.”
Padagos man giraray sa pagdangog an padi alagad sa saiyang daghan may nabilog na inggit asin pagduda. Padangat talaga kaya siya ni Danilo? Kun iyo, tano ta may kasama siya sa pagpadangat kaini?
“Asin ako, itinao ko naman saiya an gabos. Sa totoo ngani, Padre, dai ako inabutan ngunyan na bulan na ini…”
Nagpoon magtipon an mga namamatian kan padi. An saiyang daghan napoon na mag-gabat siring sa surong nawaltak sa dalan asin napano nin tubig uran.
“Iyo po, Padre, may nabilog sa samong pagkakaminootan.” Mapait na buyboy kan babae. Dai naguuntok an pagturo kan saiyang luha. “Alagad kasubago, kan sinabi ko ini saiyam, garo dai siya naogma. May pait sa saiyang mga mata.”
“Anong ginibo mo, Isang?”
“Hinapot ko siya kung tano. Nagtuninong lang siya. Pinirit ko siya asin pagkaaban-aban siya nagsimbag man.”
“Anong sabi niya saimo, Isang.”
“Namomoot daa siya, Padre. Asin an makulog, bako sakuya.” May kaanggutan sa tingog kan babae. “Namomoot siya asin dai niya kayang panindugan an aki sa sakuyang tulak.”
“Kiisay daa siya namomoot?” hapot kan padi, anggot, hadit.
Nagtuninong si Isang asin tinuruhukan nin hiling an padi. Napano nin supog an padi dawa ngani dai pa nginangaranan kan babae kun siisay an tawong imbuwelto. Sa irarom kayak an saiyang boot aram niya kun siisay. Dawa nakamati siya nin herak kay Isang, may kadiit na kaogmahan siyang namatian.
“Dai niya sinabi kun siisay Padre. Dai niya sinabi.”
Napahangos an padi.
“Alagad dai na ini importante. Dai importante kun siisay.” Mahihiling sa pandok kan babae an kaanggutan.
“Anong nangyari?”
“Patawaron ako nin Kagurangngan, Padre. Anggoton kaya ako saiya.” Asin garo nawawara sa sadiri, nagpoon magngirit an babae. An saiyang luha dagos man giraray sa pagbulos.
Natakot an padi sa nadanggog. “Ano an nangyari?”
“Nagdurog kami, Padre. Hahaha!”
“Asin ano?”
“Hinimate niya an sakuyang lawas asin ako man saiya…”
Nagurog an takot na namatian kan padi.
“Asin kan matapos kami, nangaturog siya. Minansayan ko siya…” nagkukusog an boses kan babae asin sa kada pagtapos kan saiyang tinataram sinusunudan niya nin nakakabungog na ngarakngak.
“Diyos ko. Ano an ginibo mo?” Nagtakig an tuhod kan padi.
“Asin may nagsabi sako. Sarong mabining boses. Kun dai man lang siya mapapasako, maray pang dai na lang siya mapasakamot kan iba.”
“Isang, anong nangyari ki Danilo!” hadit na hapot kan padi na kadto napabuhat sa saiyang tinutukawan.
“Kinua ko si minasbad asin tinaga ko an saiyang lawas. Asin napundo lang an tingog kan an dugo buminulos na paluwas sa siayng mga ugat!” nagtindog na an babae sa saiyang kinatutukawan. Kinaptan an saiyang buhok asin itinangko an payo sa adobeng lanob kan kusina.
“Hesusmaryosep, Isang. Anong ginibo mo?” nagpuon man na magturo an luha kan padi.
“Gadan na si Danilo, Padre. Ginadan ko siya.” Nagpundo sa pagharakatak an babae asin nagtukaw sa salog. Dai na mapugol an hibi kan babae. Nasa tingog kaini an kamunduan asin pagbasol. “Patawara ako, Padre. Patawara ako.”
An padi mayo nang nadangog sa mga sinasabi kan babae. Nagdalagan ini pasiring sa saiyang kuwarto asin sa irarom kan saiyang ulunan may kinua. Pano nin kaanggutan an padi. Siring sa babae dai mapundo an pagturo kan saiyang luha. Marikas ining buminalik sa kusina.
“Hayop ka, Isang! Hayop ka!” kurahaw kan padi.
Napatingag an babae asin sarong putok an nadangog. Dai naghaloy, sarong putok pa an giraray nagpano sa katuninongan kan kumbento.
Kinabuwasan, naghihibi pa giraray an langit. Lalong nagakusog an bulos kan uran gikan sa dampog sa itaas kan madiklom na kalangitan. An kikilat anggot na minagurit sa mahiwas na kaitaasan, marikas siring sa ikos na linalapag kan ayam. Nakakabungog an tingog kan daguldol, garo baga amang nag-aanggot sa saiyang aki. Asin sa laog kan kumbento, duwang hawak an nariparong gadan. Sa dai karayuan, may sarong hawak an nakuang duguan. Naisalbar an lalaki sa tahaw kan nangingisog na panahon.
Tig-uran na naman. Tapos na an paghahadi kan saldang asin an kamunduan sa laog kan kumbento pinaurog pa kan kahiwasan asin katuninongan. Apwera sa makusog na daguldol, mayo nang ibang tanog an madadangog.
Nagparipo sa laog kan kuwarto ni Padre Isabelo. Nawalat kayang buka an nagsosolong bintana na nakaatubang sa mahiwas na natad. Buminungkaras an hoben pang padi gikan sa katreng kinaiigdaan kaini. Pakapangudto kaya napaturog an padi asin napagmata lang ini kan an uran nagpoon nang maglaog sa bintana kan saiyang kuwarto.
Namumungaw-mungawan pa lang an padi na tuminindog asin luhay-luhay na naglakaw pasiring sa bintana para saraduhan ini. Luhay-luhay, binutong niya an dahon kan bintanag kapis, alagad gikan sa harayo namansayan niya na may lalaking nakatindog sa irarom kan poon nin akasya na tinutumbok kan bintana. An lalaki, pagkahiling saiya, luhay-luhay man na naglakaw parani. Namidbiran niya kun siisay ini asin nagpoon magrikas an tikba kan saiyang puso na pirit nilalapag man kan saiyang haharom na hinangos. Dagos niyang isinara an bintana asin kaskas na naglakaw paluwas sa saiyang kuwarto pasiring sa kusina.
Kan buksan niya an sadit na pintuan sa kusina huminampang sa saiya an sarong lalaking basa nin uran. Dai nagkakarayo an edad niya asin kan lalaki. Nangalagkalag an padi asin kan napaghorop-horop na mayo man ibang nakakahiling, kinaptan an takyag kan lalaki asin binutong palaog.
“Ta ngunyan ka lang?” hapot kan padi. “Kasubanggi ta ka pa hinahalat.”
Hiniling sana siya kan lalaki asin luhay-luhay na pinunas an nagtuturong tubig sa saiyang lalawgon. Mamundo an mga mata kan lalaki.
“May problema ka?” hapot giraray kan padi asin kinugos an mahiwas na lawas kan lalaki. Inihilay an saiyang lalawgon sa daghan kaini asin an luha tuminuro gikan sa saiyang manmundo man na mga mata.
“Isabelo…” binalusan kan lalaki an higot na kugos kan padi. An pagmati dai na napugulan. Asin sa kalangkawan kan saindang pagkamoot, nagbalik sa saiyang giromdom kan enot sindang nagkanumpungan kaini.
* * *
Magtutulong bulan na an nakaagi. Tag-ani kaidto asin an daga nagkukurahaw sa bulawanon na banhi kan paroy. Mayaman an umang saiyang inaataman. Siring sa ordinaryong aldaw kan taon, si Danilo yaon sa uma asin nag-aani kan paroy na saiyang inataman kan mga nakaaging bulan. An saiyang kublit nangingintab sa sirang kan saldang asin an saiyang lalawgon maliwanag sa paglaom. Dakol an saiyang aanihon, maoogma an saiyang ina. Siguro, kun buhay pa an saiyang ama, mas labi an kaogmahan kaini.
Nasa katahawan siya kan uma kan madangog niya an tanog kan kabayo na maisog na nagdadalagan sa maalpog na dalan sa gilid kan uma. Napahiling siya asin gikan sa bintana kan karitela namansayan niya an sarong mapungaw na lalawgon. Tuminikba an saiyang daghan asin napasupog sa saiyang namatean. Haloy na panahon bago niya naman namatean an arog kaini, asin pirit niya nang nilingawan an mga panahon na ito. Siya sultero na asin mayong lugar an arog kaining pagmate, lalo pa ta siya an panganay sa saindang magturugang.
An lalawgon nagtatak sa saiyang isip. Dai siya pinaturog kan lalawgon na ini kan estranghero. Makapirang aldaw an nakaagi, Domingo, kan siya asin an saiyang nobya nagsimba, nabisto niya kun siisay an lalawgon na ito. Isabelo an ngaran kan estranghero asin daing iba kundi an pading nagmimisa sa saiyang atubang. Orog siyang napasupog. Pirit niyang nilingawan an namamati, alagad, pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.
* * *
Magkadukot an saindang mga lawas. An padi nakahilay man giraray sa daghan ni Danilo asin an saindang pagal na mga likod nagkukuang kusog sa matagas na katreng saindang kinahihigdaan.
“Ano an sabi ni Isang?” hapot kan padi na kato nakapirong an mata.
“Dai ko pa siya nakakaulay.”
Nagmuklat an mata kan padi. Asin nagbutas sa pagkakakugos ni Danilo. Tuminukaw asin binutong an sedang tamong na nakatahob sa saindang mga hubang hawak.
“Huna ko nagkaulay na kamo?”
Luhay-luhay na buminuhat si Danilo asin tinahuban kan saro pang tamong an saiyang lawas.
“Habo niya akong dangoggon. Lalo pa ngunyan na nagkakaproblema kami.” Simbag ni Danilo na kadto nagrani sa padi na kukuguson kuta kaini. An padi ruminayo.
“Habo ko man magmadali. Saka aram ko man na may mga bagay na dai ko kayang itao saimo.” Mamundong sabi kan padi. Tuminalikod ini kay Danilo asin naglakaw pasiring sa may bintana.
Kinaptan ni Danilo an habaga kaini. Pinaatubang saiya asin kinugos.
“Padangat ta ka, Isabelo. Maray na maray. Lugod lang maintindihan mo ang sitwasyon ko.” Maluhay na sabi kaini sa padi.
Kinugos kan padi an lalaki asin nagsabi. “Ika man sako, Danilo. Pagpasensyahan mo ako kun naghihidali ako. Nasusupog naman kaya ako kay Isang. Dai ko aram kun pano ako makakahiling deretso sa siyang mga mata pag nagbibisita siya digdi.”
“Dai ka maghadit. Kakaulayon ko siya. Aram ko maiintindihan niya kita.”
Asin namatian kan duwa an kalinigan kan pagkamoot sa kada saro. Luhay-luhay nindang tinugdas an dalan pasiring sa katre asin nagpatinauhan kan saindang kalag.
Napano nin kaogmahan an daghan kan padi asin nagbalik sa saiyang giromdom kan enot niyang namati an pagkamoot na ini.
* * *
Tag-ani kaidto. Katatapos niya lang ordenan asin pasiring siya sa banwaan na enot niyang pagkukura-parokohan. Gikan sa siyudad, pano nin karibokan an saiyang isip asin boot. Sa laog nin doseng taon na saiyang pag-istar sa seminaryo, dai man giraray nahipnuan kaini an kahiwasan sa saiyang daghan.
Sa pag-orden saiya, pirit niyang nilingawan an pagkamoot na nasumpungan sa laog kan seminaryo. Iyo. Namoot siya alagad dai ipigtotogot kan saiyang pagtubod asin sinumpaan. Mas pinili niya si Hesus kaya paninidugan niya ini.
Kan nag-usad an karetelang saiyang nilulunadan pinano niya an sadiri nin paglaom na sa harayong lugar na saiyang kadedestinuhan, manunumpungan niya an hinahahanap na katuninungan asin malilingawan an pagkamoot na saiyang iwinalat sa seminaryo.
Alagad, kinakarawan garo siya kan panahon, ta kan nasa banwa na siya na saiyang pagseserbihan, gikan sa bintana kan karetelang saiyang sinasakayan, namansayan niya sa uma an lalawgon kan sarong mabaskog na lalaki. An kublit kaini nangingintab sa sirang kan saldang. An lalawgon na sa maarabot na banggi dai siya patotorogon pano nin paglaom.
An lawog kan lalaki tuminimo sa saiyang isip. Naglataw an mga pagmating pirit niyang inilolobong sa kairaroman kan saiyang pagkatao. Alagad dai niya nalilingawan nanggad an mabaskog na hawak asin an lalawgon na pano nin buhay kan lalaki. Makapirang aldaw, Dominggo, enot niyang misa sa parokya kan mamidbiran niya kun siisay an lalaking ito. Danilo daa an ngaran asin sarong para-uma sa banwaan. May kaibang daraga an lalaki asin sa paghuna niyang an daraga nobya kaini, pirit niyang liningawan an namatean, alagad, an pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.
* * *
Nagdidiklom na kan magpaaram si Danilo sa padi. An matuninong na kumbento pinano kan bura kan mga talapang sa natad. An saldang luhay-luhay naman na nagpaaram.
“Mabalik ako Isabelo.”
“Nuarin?”
“Dai ko aram.”
Ikinulong kan padi an lalaki sa saiyang mabaskog na mga takyag. “Padangat ta ka, Danilo. Hahalaton ko an pagbalik mo.”
“Ika man Isabelo. Padangaton ko man ika. Mabalik ako.” Asin naghali na an lalaki.
Nawalat an padi sa mamundong kumbento. Pinano nin takot an saiyang daghan. Magbalik pa daw si Danilo? Kung iyo, nuarin? Kun dai na, kayahon kaya niya?
Nag-ipos nin pamanggihan an padi. Namanggi nin solo. Nagusal kan saiyang orasyon asin kan mag-aalas otso na nin banggi, huminilay na sa katre para magturog.
Dai pa haharom an turog kan padi kan may makusog na tuktok siyang nadanggog gikan sa pintuan sa likod kan kumbento. Luhay-luhay ining buminuhat asin naglakaw pasiring sa may kusina. Pagbukas niya kan pinto yaon duman si Isang. An nobya ni Danilo. Natikbahan an padi alagad pirit na itinago ini sa likod kan saiyang ngirit.
“Maray na banggi, Isang. Ano na napadigdi ka sa arog kaining oras?”
Daing girong-girong an babae. Marikas na luminaog asin kinaptan an takyag kan padi.
“Makumpisal ako, Padre.”
Dawa may namamating supog asin kadiit na hadit, inalok kan padi an babae na magtukaw sa atunbang kan lameasang kakanan. Minansayan niya an babae. Ganoton ini. Pagal-pagal asin may kung anong kamunduan asin hadit sa saiyang lalawgon.
“Bendisyunan mo ako, Padre ta ako nagkasala.” Sambit kan babae asin nagpanguros.
Nagkaribok an isip asin boot kan padi, alagad siya tuninong na nagdangog.
“Padangat ko si Danilo, Padre…” poon kan pagbuyboy kan babae. “Gabos itatao ko saiya. Gabos.”
“Tama ka, Isang. Pag namoot, gabos nanggad kaya tang itao.”
“Dai ko siya kayang mawara sa buhay ko. Alagad kasubago, may ikinumpisal siya sakuya…”
Ruminikas an tikba kan daghan kan padi asin pirit na linapag kan hararom kaining hinangos an rikas kan saiyang puso.
“Ano an sinabi niya saimo, Isang?” hadit na hapot kan padi.
Hiniling sana kan babae an padi asin an luha nagpoon na tuminuro sa mamundong mga mata kaini.
“Padangat niya ako, Padre, bakong iyo? Padangat niya man ako.”
“Iyo, padangat ka ni Danilo.” Simbag kan padi dawa nananamitan niya an pait kan saiyang mga sinasabi.
“Haloy na kaming duwa. Dakol na siyang naitao sako asin ako man saiya. Pag nagiibahan kami dai niya nalilingawan na sabihon asin ipamate kun gurano niya ako kapadangat.”
Padagos man giraray sa pagdangog an padi alagad sa saiyang daghan may nabilog na inggit asin pagduda. Padangat talaga kaya siya ni Danilo? Kun iyo, tano ta may kasama siya sa pagpadangat kaini?
“Asin ako, itinao ko naman saiya an gabos. Sa totoo ngani, Padre, dai ako inabutan ngunyan na bulan na ini…”
Nagpoon magtipon an mga namamatian kan padi. An saiyang daghan napoon na mag-gabat siring sa surong nawaltak sa dalan asin napano nin tubig uran.
“Iyo po, Padre, may nabilog sa samong pagkakaminootan.” Mapait na buyboy kan babae. Dai naguuntok an pagturo kan saiyang luha. “Alagad kasubago, kan sinabi ko ini saiyam, garo dai siya naogma. May pait sa saiyang mga mata.”
“Anong ginibo mo, Isang?”
“Hinapot ko siya kung tano. Nagtuninong lang siya. Pinirit ko siya asin pagkaaban-aban siya nagsimbag man.”
“Anong sabi niya saimo, Isang.”
“Namomoot daa siya, Padre. Asin an makulog, bako sakuya.” May kaanggutan sa tingog kan babae. “Namomoot siya asin dai niya kayang panindugan an aki sa sakuyang tulak.”
“Kiisay daa siya namomoot?” hapot kan padi, anggot, hadit.
Nagtuninong si Isang asin tinuruhukan nin hiling an padi. Napano nin supog an padi dawa ngani dai pa nginangaranan kan babae kun siisay an tawong imbuwelto. Sa irarom kayak an saiyang boot aram niya kun siisay. Dawa nakamati siya nin herak kay Isang, may kadiit na kaogmahan siyang namatian.
“Dai niya sinabi kun siisay Padre. Dai niya sinabi.”
Napahangos an padi.
“Alagad dai na ini importante. Dai importante kun siisay.” Mahihiling sa pandok kan babae an kaanggutan.
“Anong nangyari?”
“Patawaron ako nin Kagurangngan, Padre. Anggoton kaya ako saiya.” Asin garo nawawara sa sadiri, nagpoon magngirit an babae. An saiyang luha dagos man giraray sa pagbulos.
Natakot an padi sa nadanggog. “Ano an nangyari?”
“Nagdurog kami, Padre. Hahaha!”
“Asin ano?”
“Hinimate niya an sakuyang lawas asin ako man saiya…”
Nagurog an takot na namatian kan padi.
“Asin kan matapos kami, nangaturog siya. Minansayan ko siya…” nagkukusog an boses kan babae asin sa kada pagtapos kan saiyang tinataram sinusunudan niya nin nakakabungog na ngarakngak.
“Diyos ko. Ano an ginibo mo?” Nagtakig an tuhod kan padi.
“Asin may nagsabi sako. Sarong mabining boses. Kun dai man lang siya mapapasako, maray pang dai na lang siya mapasakamot kan iba.”
“Isang, anong nangyari ki Danilo!” hadit na hapot kan padi na kadto napabuhat sa saiyang tinutukawan.
“Kinua ko si minasbad asin tinaga ko an saiyang lawas. Asin napundo lang an tingog kan an dugo buminulos na paluwas sa siayng mga ugat!” nagtindog na an babae sa saiyang kinatutukawan. Kinaptan an saiyang buhok asin itinangko an payo sa adobeng lanob kan kusina.
“Hesusmaryosep, Isang. Anong ginibo mo?” nagpuon man na magturo an luha kan padi.
“Gadan na si Danilo, Padre. Ginadan ko siya.” Nagpundo sa pagharakatak an babae asin nagtukaw sa salog. Dai na mapugol an hibi kan babae. Nasa tingog kaini an kamunduan asin pagbasol. “Patawara ako, Padre. Patawara ako.”
An padi mayo nang nadangog sa mga sinasabi kan babae. Nagdalagan ini pasiring sa saiyang kuwarto asin sa irarom kan saiyang ulunan may kinua. Pano nin kaanggutan an padi. Siring sa babae dai mapundo an pagturo kan saiyang luha. Marikas ining buminalik sa kusina.
“Hayop ka, Isang! Hayop ka!” kurahaw kan padi.
Napatingag an babae asin sarong putok an nadangog. Dai naghaloy, sarong putok pa an giraray nagpano sa katuninongan kan kumbento.
Kinabuwasan, naghihibi pa giraray an langit. Lalong nagakusog an bulos kan uran gikan sa dampog sa itaas kan madiklom na kalangitan. An kikilat anggot na minagurit sa mahiwas na kaitaasan, marikas siring sa ikos na linalapag kan ayam. Nakakabungog an tingog kan daguldol, garo baga amang nag-aanggot sa saiyang aki. Asin sa laog kan kumbento, duwang hawak an nariparong gadan. Sa dai karayuan, may sarong hawak an nakuang duguan. Naisalbar an lalaki sa tahaw kan nangingisog na panahon.
