Limang Siyong Gamgam

An istoryang ini isinurat kan sarong gurang gikan sa recuerdo kan sarong aking minsan nagtukaw-tukaw sa irarom kan kahoy nin talisay na namumula-mula an marambong na dahon kun sain nakaistar an mga lipay na abang gatol kun makaduta sa kublit. Dai hunaon kan aki na an istoryang ini madadangog kan iba pang mga aki na arog niya na minsan man nag-agui sa pagkamusingon.

Magayon an saldang kan aldaw na idto. Mahuruhaldat sa kublit an duta kan init na gikan digdi, mas mahaldat pa sa kun an kublit kinamrot asin nalugad dahil sa gatol kan madutaan kan buhok-buhok kan lipay na nasa dahon kan poon nin talisay. Sa itaas mahihiling na maogmang nagrurulupad an limang siyong gamgam na nagkakarawat man siring sa mga aki sa natad gamit an saindang maluluya pang pakpak na garo baga mayong kauntukan asin kapagalan sa pagkampay paitaas, paibaba, pagilid asin kun pasain pa man sinda darahon kan malipot-lipot na doros na makusog-kusog na minahoyop. An mga dahon sa itaas kan poon nin talisay na mamula-mula siring sa labas na makopa sa ibong kan natad na kinatitindugan kaini nagkukurahaw sa doros na sinda man ilupad asin darahon sa ibang lugar. Tuninong kaya an mga ini alagad sa totoo, naaara man sa mga gamgam. Sa ibaba nagbabayle an mga doot sa tugtog asin siwit kan doros, gari nagsasayaw nin pantomina na nagpapaogma man sa mga tawong nagaaragi.

Kun mamansayan, may mga sararadit man na layog-layog na nagkakarawat nin turubigan asin nagtuturulay-tulay sa gilid kan mga dahon nin ohot, minsan itinatalbo kan doros pasiring sa balyong doot asin minsan paibaba sa daga.

Naglalakaw ako sa maalpog na dalan pasiring sa sakuyang favoritong lugar mantang pigdadalan an limang siyong gamgam na naglulupad-lupad sa itaas, an mga dahon, an mga doot asin, paminsan-minsan, an mga layog-layog na minalukso paitaas, minasirip sa langit asin minapangadie na sana sinda man italbo kan doros paitaas siring sa mga gamgam.

Alagad dai ninda aram, ako man nangangadie kan aldaw na idto ta bako lang sinda an naglalaom na magin siring sa gamgam na libridong nakakalayog sa ibabaw kan maputing panganoron. Ako, saro man, nangangadie, asin naglalaom.

Gusto ko man magkaigwa nin pakpak asin maglayog-layog paitaas, paibaba, pagilid asin kun sain ako darahon kan doros. Muya ko man mahiling kun ano an nasa ibaba habang nagmamansay gikan sa itaas. Muya ko man maaraman kun gurano kagayon an mga bagay na nahihiling kan limang siyong gamgam diyan sa saindang kinamumugtakan. Siring man daw kagayon an mga dahon, an mga doot, asin an mga layog-layog kun sisiripon gikan diyan sa panganoron, o labi pa kagayon? Ano man daw an pagmati kan mga gamgam na pinapalid kan doros sa mahiwas na kalangitan?

Nagpadagos ako sa paglakaw habang tinuturuhukan nin hiling an mga nagrurulupad na siyong gamgam na garo baga nag-papaara man talaga kan mga oras na idto ta dai nanggad minauntok sa pagsunod sa sakuya. Narisa ko, huru-harayo naman palan an sakuyang naabot. Nasa kaitasan na ako kan bulod ta natatanaw ko na ngani an atop kan samuyang sadit na harong sa gilid kan sulong. Haloy pa man bago ako apodon ni Itay para mag-gudak nin kamote duman sa balyong badang. Nagpapaunog pa si Inay kan mais na papangudtuhan namo. Si Manoy dai pa man naabot haling iskwelahan, nagbabaklay pa idto pauli. Aram ko, mahapit idto sa badang ta maninirador nin gamgam.

Naabot ko man gilayon an ituktok kan bulod kun sain nakatindog an sarong poon nin talisay na paingurag nin lipay. Pirang beses na akong kinulanit ni Inay ta nirilibakahan ako kan naragragan kan magatolon na mga buhok-buhok kan lipay alagad dai talaga nanggad ako mauntok magdigdi hanggan an mga gamgam dai man mag-untok sa paglupad-lupad sa panganoron. Ini an lugar kun sain bako man akong gamgam, harani ako sainda, sa panganoron, sa saldang. Garo naman lang ako naglulupad pag minahoyop an malipot-lipot na doros asin pinapalid an halaba kong buhok na garo baka dai na nadudutan nin hugay asin inoogbonan na nin mga kuto asin lusa.

Asin sa poon kaya nin talisay, may gunang gamgam na naghihilomlom sa tolong sararadit na sugok. Magsasarong bulan na gayod akong nagbabalik-balik sa bulod ta binabantayan ko nanggad na dai mahabon an mga sugok na idto. Pag may mga aki na naman kayang nagtukad, baka baga ringgawan asin gagaon. Pirang aldaw pa mahimsa na ini asin may dagdag na naman na tulong siyong gamgam na malupad paitaas, paibaba, pagilid asin kun sain sinda darahon kan doros.
Pag nahihiling ko an mga gamgam asin an tolong saday na sugok na ini, naoogma naman ako ta maski bako ako, igwa man nin ibang garo naman lang arog ko, na makakalupad asin makakahiling kan kagayonan kan kinaban gikan sa itaas. Pero, naglalaom pa man giraray ako na makakalupad ako ngapit sa panahon.

Halangkaw na an saldang kan nagpoon akong maglakaw paibaba. Garo nadadangog ko na an kurahaw ni Inay. Dagos man giraray sa pagsunod sako an limang gamgam na kasubago ko pa minamansayan. Asin kan harani na ako sa harong, nagburulagan naman sana sinda, hapod naman gayod kan saindang ina.

Pagkaaban-aban, uminabot na si Manoy na garo baga ugmahon. Biyong nangangalatikat an ngirit na pinano an samong saday sanang istaran. Nagdudurudalagan baga si Manoy asin dai napapauntok gari kurasmag na maaakion, gari lipay na nahulog sa daga, gari aking nahulugan nin buhok-buhok ki lipay. Luminaog si Manoy sa kusina asin nagmakot kan pugon. Ihinutad sa ibabaw kan kalayo an tiniak na palo maria na nagkisi-kisi kan magpuon kumurab. Iyo palan ta nakatirador na naman nin tolong gamgam sa badang. May aasal-asalon na naman siya sa pugon na dawa ngani nagtabang na, tiniyatiyagaan na isira sa malutong tipo na iyo na sana an natada saiya. Pero, ako dai maogma, ta aram kong nabawasan an mga gamgam na malupad-lupad sa panganoron asin dadalanon kan mga dahon, kan mga doot asin kan mga layog-layog.

Pakapangodto, buminalik ako sa bulod sa poon nin talisay na pano nin lipay. Habang naglalakaw, narisa kong nasupog an saldang asin nagtago sa likod kan kadto nagdudurudiklom na panganoron. An doros na kasubago malipot-lipot ngunyan nakakagirahaw asin garo baga tipid na an paghoyop. An mga dahon nag-untok na sa maogmang kurahaw alagad garo baga nag-aatungal pag nirarapas kan doros na nangingisog. An mga doot siring man nagpondo sa pag-bayle.

Huminiling ako paitaas asin narisa kong duwa na lang na siyong gamgam an naglulupad-lupad, mayong padumanan, makahihibi an kamugtakan.

Nakaabot man giraray ako sa bulod . Daploson na ako sa kadadalagan, kahihidaling makaabot duman. Inda man ta garo naghinghing sako an doros na siripon an mga sugok sa tatagan sa itaas kan talisay na pano nin lipay.

Nabigla ako kan maisihan ko na wara na an tulong sogok na hinihilomloman kan gunang gamgam. Napasain daw? May nagkua?

Gari na ako maghiribi kan may nadangog akong siwit sa balyong tatagan. Kan sakong hiniling tolong siyong gamgam na bagong himsa. Salamat Kagurangnan!

Naghoyop giraray an malipot-lipot na doros asin pinalid an halaba kong buhok.

Asin naglipas an mga panahon, an aki guminurang asin nakanood magsurat. Gamit an papel asin lapis na baka gikan sa tinapyas na poon nin talisay na pano ki lipay, nagsurat nin mga istorya tungkol sa saiyang kajovenan, asin dai nanggad nalingawan an recuerdo kan limang siyong gamgam na nagadan si tolo alagad naribayan. Dai nagkaigwang balukag an aki kan siya guminurang na. Dai man nagkaigwang pakpak. Alagad, sa saiyang panurat, dinara siya sa iba-ibang lugar, nakasakay nin eroplano asin nahiling man giraray an kagayonan kan kinaban gikan sa itaas.