ikos

isay an makakalingaw sa saimong gayon?
an duwang bulan sa saimong lalawgon,
an banggi sa saimong kublit,
an hiro mong siring sa kikilat.
alagad ngunyan
tadaw ta ika
nilalapag na sana nin minasbad
pag nadadakop naguunas nin sira?

Ano An Ginikanan kan Ikos?

Sa tribu nin Ikosiya, sa pampang kan salog Luna, may nakaistar na sarong magayon na daraga na ang pangaran Felisa. Siya aki kan datu kan nasabing tribu. An daraga nagdakulang mayong ina. Siring kaya sa mga huring-huding, an ina daa kaini sarong nimpang nagbabantay sa kasalogan. Alagad ini, huringhuding sana. Mayo man nagpapatunay kun ini nanggad totoo o dai. Basta an istorya naghali sa mga gugurang sa banwa na naipasa sana sa mga makuapo.

Mayo man patunay dai ikangangalas kun an babae aki nanggad nin sarong nimpa huli ta daing kabaing an gayon kaini. An lalawgon niya siring sa bulan na nagtataong liwanag sa madiklom na banggi, nilalaom mamansayan kan mga kalalakihan sa saindang tribu magin kan mga kalalakihan sa iba pang kataraid na mga banwa. An halabang buhok kaini siring sa mapungaw na panganoron na luhay-luhay minatamong sa maliwanag na bulan. Pag siya nagngingirit, nagluluwas an saiyang mga ngipon na siring sa perlas kaputi asin an kada taong nakakahiling kaini napapano nin kaogmahan siring sa kun an saldang minasirang. Apwera sa saiyang kagayunan, biniyayaan man nin orag sa paglangoy an daraga.

Alagad, may kakaibang gawi an daraga na ikinakamundo kan saiyang mga dama. Labi ining kasurupgon kun kaya dai ini nagluluwas sa saindang harong. Biniyayaan man nin kagayonan, bibihira lang an nagkakaigwa nin oportunidad na mahiling ini. Tinutundugan lang nin kakanon kan saiyang mga dama an daraga sa saiyang kuwarto. Nagluluwas sana ini kun ini makarigos. Asin kun makarigos man ini, banggi lang asin sa enot na kabilugan kan bulan.

An pagkasurupgon kan daraga dai nasasabotan kan saiyang mga kaiba sa harong. Pwede sigurong ini dahil sa kulang na atensyon na naitatao kan saiyang ama na si datu Sumangil. Sibot kaya ini sa pagpapahiwas kan saiyang nasasakupan. Bihira ining mag-istar sa saindang harong. Pirming nasa giyera kalaban an kun siisay-isay na sanang mga datu. Nagbubunga man an pakikipagsapalaran na ini kan datu. Sa totoo lang ngani, napabagsak kani an saro na naman na tribu sa harayong banwa sa balyo kan salog Luna.

Sabi kan umalahokan sa saindang lugar, madatong an armada kan datu sa maabot na kabilugan kan bulan. Kaiba kaini an siyam na baylana na mabisita sa tribu para iselebrar an kapangganahan. An selebrasyon madurar nin tolong aldaw, an enot iaatang sa Diyos kan Kabukidan na si Solon, an ikaduwa iaatang sa Diyos kan Tribu na si Ikosu, asin an ikatulo iaatang sa Diyosa kan Salog na si Luna. Anom na baylana an maopisyar kan kada selebrasyon asin sa huring banggi iseselebrar an kapangganahan sa katubigan kan salog.

Nagsibot an mga kasalihid kan datu sa pagkonstruhir kan Banal na Baroto na paggigibuhan kan ritwal. Nagtukad pa sa kabukidan an mga ini para hanapon an pitong poon nin kahoy na iyo sanang pwedeng gibuhon na parte kan baroto. Naggadan nin siyam na baka an mga kalalakihan asin an dugo pinadalihig sa siyam na dulay. An dugo iyo an gigibuhon pintura para digdi. An laman kan baka aasalon asin iyo sana an kakakanon kan mga nagigibo kan sasakyan.

Sa durasyon kan preparasyon, naglaom sana sa saiyang kuwarto an daraga. Dai pa panahon para siya magluwas. Pagdatong kan kabilugan nin bulan saka lang siya maluwas para magkarigos sa salog.

Naglipas an aldaw asin sarong aldaw na lang maabot na an armada kan datu. Sarong aldaw na man lang asin mapoon na an selebrasyon. Handa na an gabos na kakaipohanon sa selebrasyon. Nagaapaw an kakanon. Pinano nin masiramon na tuba an mga tapayan. Nagbuno nin sarong gatos may pitong orig. Nagguno nin mga hinog na prutas sa kaumahan. An Banal na Baroto tapos na asin nakaangkla sa pampang kan salog Luna.

Kinaagahan ngani nagabot an datu kaiba an saiyang armada asin an siyam na baylana. Dawa anong pakiulay kana ma dai nanggad nagluwas sa saiyang kuwarto an daraga. Sa tradisyon kan saiyang lahi, an daragang babae ang dapat nagiistimar kan bisita alagad dahil sa kasutilan na ini kan daraga, an ama asin an mga daman a lang an nagibo kan obligayon kaini.

Nagpadagos an selebrasyon. Sa enot na aldaw, sinubsuban an pitong puon nin balite para sa Diyos kan Kabukidan. Binalos kan diyos an pag-omaw. Nagpadara ini nin malipot na doros na nagpaogma sa mga taong nagseselebrar. Sa ikaduwang aldaw, nagkatay nin pitong manok asin an dugo pinadalihig sa bilog na banwaan para sa Diyos kan Tribu. Giraray, binalos kan diyos an pag-omaw. Nagpromesa ini nin marahay na ani sa masunod na bulan.

Duminatong an ikatolong aldaw. Pagsulnop kan saldang nagpuon an ritwal para kay Luna, an Diyosa kan Salog. Suminakay an siyam na baylana sa Banal na Baroto asin pinunan an pag-atang. Kaiba kan mga baylana an gabos na kababaihan sa banwa. An mga kalalakihan kaiba an datu nawalat sa pampang.

Luhay-luhay na luminuwas an bulan. Nahiling ini kan daraga gikan sa saiyang bintana. Luhay-luhay man na luminuwas ini asin pahikap na binagtas an dalan pasiring sa salog. Namansayan niya gikan sa harayo an nangyayaring pag-omaw. Alagad nagpadagos siya sa paglusong sa tubig. Luminadop siya asin sa irarom kan sirang kan bulan naglangoy na garo sira.

Dai pa nahahaloy kan nadangog niyang nagkakaribok sa may bandang pinaggigibuhan kan selebrasyon. Nasusulo daa an baroto! Asin yaon duman an siyam na baylana. Dali-dali an daragang naglangoy pasiring sa baroto habang marikas man na kinakakan kan kalayo an kahoy na sasakyan. Dai tataong maglangoy an siyam na baylana nin huli ta sinda gikan sa hararayong banwa kun sain mayo nin salog. Saro-saro isinalbar ni Felisa an mga baylana. An mga kalalakihan man kani-kaniyang isinalbar an saindang mga agom asin aking babae. Alagad, kan isasalbar niya an huring baylana, nahulog an nagbabagang kahoy kan baroto asin nadatugan an daraga.
An huring baylana naisalbar kan datu na nagbalik kuta para tabangan an saiyang aki. Alagad an daraga kaiba kan nagkakalayong baroto puminairarom na sa salog.

Napano nin kamunduan an mga tao orog nang gayo an ama kan daraga.

An mga baylana napano nin pag-urgolyo sa isog na ipinahiling kan daraga. Sinda nangadyi sa Diyosa kan Salog. Ipinadagos an ritwal.

Binalos man kan diyosa an pag-omaw. Uminuran nin makusog asin an kikilat na gikan sa langit tuminama sa salog. Nakakasilaw an liwanag na nagpano sa kasalugan. Kan mawara an liwanag, buminutwa sa tubig an sarong nilalang na mabarahibo, an buhok siring sa banggi, an mata siring sa bulan, an hiro siring sa kikilat. An nilalang naglangoy na garo sira pasiring sa pampang. Luhay-luhay ining naglakaw pasiring sa datu asin dinilaan an dapan kan lalaki.

Napaluhod an datu. Kinua an nilalang asin kinugos.

“Ini an sakuyang aking si Felisa!” nagluluhang sabi kaini.

Gikan sa salog buminutwa man an sarong babae.

“Ako si Luna. An diyosa kan salog. An nilalang na iyan daing iba kundi si Felisa. Nadangog ko an saindong pag-arang. Asin iyan kabalosan sa saindong pagtubod.” Luhay-luhay na naglubog sa katubigan an diyosa asin siring sa bula ini nawara.

An nilalang kan inot na panahon inaapod na Felisa alagad kan nagpasalin-salin, dahil siya gikan sa tribu nin Ikosiya, inapod siyang Ikosiya asin sa ngunyan inaapod na “ikos”.

An siyam na buhay kan ikos gikan sa siyam na baylanang saiyang iniligtas. An saiyang hiro gikan sa kikilat. Alagad naglipas man an panahon, an saiyang gawi na pagkarigos kun bilog lang an bulan dai nahali asin nagdanay hanggan sa ngunyan.

Patawara Ako

Naghihibi an langit kan hapon na ito. Makusog an bulos kan uran gikan sa dampog sa itaas kan madiklom na kalangitan. An kikilat anggot na minagurit sa mahiwas na kaitaasan, marikas siring sa ikos na linalapag kan ayam. Nakakabungog an tingog kan daguldol, garo baga amang nag-aanggot sa saiyang aki.

Tig-uran na naman. Tapos na an paghahadi kan saldang asin an kamunduan sa laog kan kumbento pinaurog pa kan kahiwasan asin katuninongan. Apwera sa makusog na daguldol, mayo nang ibang tanog an madadangog.

Nagparipo sa laog kan kuwarto ni Padre Isabelo. Nawalat kayang buka an nagsosolong bintana na nakaatubang sa mahiwas na natad. Buminungkaras an hoben pang padi gikan sa katreng kinaiigdaan kaini. Pakapangudto kaya napaturog an padi asin napagmata lang ini kan an uran nagpoon nang maglaog sa bintana kan saiyang kuwarto.

Namumungaw-mungawan pa lang an padi na tuminindog asin luhay-luhay na naglakaw pasiring sa bintana para saraduhan ini. Luhay-luhay, binutong niya an dahon kan bintanag kapis, alagad gikan sa harayo namansayan niya na may lalaking nakatindog sa irarom kan poon nin akasya na tinutumbok kan bintana. An lalaki, pagkahiling saiya, luhay-luhay man na naglakaw parani. Namidbiran niya kun siisay ini asin nagpoon magrikas an tikba kan saiyang puso na pirit nilalapag man kan saiyang haharom na hinangos. Dagos niyang isinara an bintana asin kaskas na naglakaw paluwas sa saiyang kuwarto pasiring sa kusina.

Kan buksan niya an sadit na pintuan sa kusina huminampang sa saiya an sarong lalaking basa nin uran. Dai nagkakarayo an edad niya asin kan lalaki. Nangalagkalag an padi asin kan napaghorop-horop na mayo man ibang nakakahiling, kinaptan an takyag kan lalaki asin binutong palaog.

“Ta ngunyan ka lang?” hapot kan padi. “Kasubanggi ta ka pa hinahalat.”

Hiniling sana siya kan lalaki asin luhay-luhay na pinunas an nagtuturong tubig sa saiyang lalawgon. Mamundo an mga mata kan lalaki.

“May problema ka?” hapot giraray kan padi asin kinugos an mahiwas na lawas kan lalaki. Inihilay an saiyang lalawgon sa daghan kaini asin an luha tuminuro gikan sa saiyang manmundo man na mga mata.

“Isabelo…” binalusan kan lalaki an higot na kugos kan padi. An pagmati dai na napugulan. Asin sa kalangkawan kan saindang pagkamoot, nagbalik sa saiyang giromdom kan enot sindang nagkanumpungan kaini.

* * *
Magtutulong bulan na an nakaagi. Tag-ani kaidto asin an daga nagkukurahaw sa bulawanon na banhi kan paroy. Mayaman an umang saiyang inaataman. Siring sa ordinaryong aldaw kan taon, si Danilo yaon sa uma asin nag-aani kan paroy na saiyang inataman kan mga nakaaging bulan. An saiyang kublit nangingintab sa sirang kan saldang asin an saiyang lalawgon maliwanag sa paglaom. Dakol an saiyang aanihon, maoogma an saiyang ina. Siguro, kun buhay pa an saiyang ama, mas labi an kaogmahan kaini.


Nasa katahawan siya kan uma kan madangog niya an tanog kan kabayo na maisog na nagdadalagan sa maalpog na dalan sa gilid kan uma. Napahiling siya asin gikan sa bintana kan karitela namansayan niya an sarong mapungaw na lalawgon. Tuminikba an saiyang daghan asin napasupog sa saiyang namatean. Haloy na panahon bago niya naman namatean an arog kaini, asin pirit niya nang nilingawan an mga panahon na ito. Siya sultero na asin mayong lugar an arog kaining pagmate, lalo pa ta siya an panganay sa saindang magturugang.

An lalawgon nagtatak sa saiyang isip. Dai siya pinaturog kan lalawgon na ini kan estranghero. Makapirang aldaw an nakaagi, Domingo, kan siya asin an saiyang nobya nagsimba, nabisto niya kun siisay an lalawgon na ito. Isabelo an ngaran kan estranghero asin daing iba kundi an pading nagmimisa sa saiyang atubang. Orog siyang napasupog. Pirit niyang nilingawan an namamati, alagad, pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.

* * *

Magkadukot an saindang mga lawas. An padi nakahilay man giraray sa daghan ni Danilo asin an saindang pagal na mga likod nagkukuang kusog sa matagas na katreng saindang kinahihigdaan.

“Ano an sabi ni Isang?” hapot kan padi na kato nakapirong an mata.

“Dai ko pa siya nakakaulay.”

Nagmuklat an mata kan padi. Asin nagbutas sa pagkakakugos ni Danilo. Tuminukaw asin binutong an sedang tamong na nakatahob sa saindang mga hubang hawak.

“Huna ko nagkaulay na kamo?”

Luhay-luhay na buminuhat si Danilo asin tinahuban kan saro pang tamong an saiyang lawas.

“Habo niya akong dangoggon. Lalo pa ngunyan na nagkakaproblema kami.” Simbag ni Danilo na kadto nagrani sa padi na kukuguson kuta kaini. An padi ruminayo.

“Habo ko man magmadali. Saka aram ko man na may mga bagay na dai ko kayang itao saimo.” Mamundong sabi kan padi. Tuminalikod ini kay Danilo asin naglakaw pasiring sa may bintana.

Kinaptan ni Danilo an habaga kaini. Pinaatubang saiya asin kinugos.

“Padangat ta ka, Isabelo. Maray na maray. Lugod lang maintindihan mo ang sitwasyon ko.” Maluhay na sabi kaini sa padi.

Kinugos kan padi an lalaki asin nagsabi. “Ika man sako, Danilo. Pagpasensyahan mo ako kun naghihidali ako. Nasusupog naman kaya ako kay Isang. Dai ko aram kun pano ako makakahiling deretso sa siyang mga mata pag nagbibisita siya digdi.”

“Dai ka maghadit. Kakaulayon ko siya. Aram ko maiintindihan niya kita.”

Asin namatian kan duwa an kalinigan kan pagkamoot sa kada saro. Luhay-luhay nindang tinugdas an dalan pasiring sa katre asin nagpatinauhan kan saindang kalag.

Napano nin kaogmahan an daghan kan padi asin nagbalik sa saiyang giromdom kan enot niyang namati an pagkamoot na ini.


* * *


Tag-ani kaidto. Katatapos niya lang ordenan asin pasiring siya sa banwaan na enot niyang pagkukura-parokohan. Gikan sa siyudad, pano nin karibokan an saiyang isip asin boot. Sa laog nin doseng taon na saiyang pag-istar sa seminaryo, dai man giraray nahipnuan kaini an kahiwasan sa saiyang daghan.

Sa pag-orden saiya, pirit niyang nilingawan an pagkamoot na nasumpungan sa laog kan seminaryo. Iyo. Namoot siya alagad dai ipigtotogot kan saiyang pagtubod asin sinumpaan. Mas pinili niya si Hesus kaya paninidugan niya ini.

Kan nag-usad an karetelang saiyang nilulunadan pinano niya an sadiri nin paglaom na sa harayong lugar na saiyang kadedestinuhan, manunumpungan niya an hinahahanap na katuninungan asin malilingawan an pagkamoot na saiyang iwinalat sa seminaryo.

Alagad, kinakarawan garo siya kan panahon, ta kan nasa banwa na siya na saiyang pagseserbihan, gikan sa bintana kan karetelang saiyang sinasakayan, namansayan niya sa uma an lalawgon kan sarong mabaskog na lalaki. An kublit kaini nangingintab sa sirang kan saldang. An lalawgon na sa maarabot na banggi dai siya patotorogon pano nin paglaom.


An lawog kan lalaki tuminimo sa saiyang isip. Naglataw an mga pagmating pirit niyang inilolobong sa kairaroman kan saiyang pagkatao. Alagad dai niya nalilingawan nanggad an mabaskog na hawak asin an lalawgon na pano nin buhay kan lalaki. Makapirang aldaw, Dominggo, enot niyang misa sa parokya kan mamidbiran niya kun siisay an lalaking ito. Danilo daa an ngaran asin sarong para-uma sa banwaan. May kaibang daraga an lalaki asin sa paghuna niyang an daraga nobya kaini, pirit niyang liningawan an namatean, alagad, an pagkamoot siring sa balaw na pirit man itago sa dulay asin takpan nin dahon batag, mamamarong man giraray.

* * *

Nagdidiklom na kan magpaaram si Danilo sa padi. An matuninong na kumbento pinano kan bura kan mga talapang sa natad. An saldang luhay-luhay naman na nagpaaram.

“Mabalik ako Isabelo.”

“Nuarin?”

“Dai ko aram.”

Ikinulong kan padi an lalaki sa saiyang mabaskog na mga takyag. “Padangat ta ka, Danilo. Hahalaton ko an pagbalik mo.”

“Ika man Isabelo. Padangaton ko man ika. Mabalik ako.” Asin naghali na an lalaki.

Nawalat an padi sa mamundong kumbento. Pinano nin takot an saiyang daghan. Magbalik pa daw si Danilo? Kung iyo, nuarin? Kun dai na, kayahon kaya niya?

Nag-ipos nin pamanggihan an padi. Namanggi nin solo. Nagusal kan saiyang orasyon asin kan mag-aalas otso na nin banggi, huminilay na sa katre para magturog.


Dai pa haharom an turog kan padi kan may makusog na tuktok siyang nadanggog gikan sa pintuan sa likod kan kumbento. Luhay-luhay ining buminuhat asin naglakaw pasiring sa may kusina. Pagbukas niya kan pinto yaon duman si Isang. An nobya ni Danilo. Natikbahan an padi alagad pirit na itinago ini sa likod kan saiyang ngirit.

“Maray na banggi, Isang. Ano na napadigdi ka sa arog kaining oras?”

Daing girong-girong an babae. Marikas na luminaog asin kinaptan an takyag kan padi.

“Makumpisal ako, Padre.”

Dawa may namamating supog asin kadiit na hadit, inalok kan padi an babae na magtukaw sa atunbang kan lameasang kakanan. Minansayan niya an babae. Ganoton ini. Pagal-pagal asin may kung anong kamunduan asin hadit sa saiyang lalawgon.

“Bendisyunan mo ako, Padre ta ako nagkasala.” Sambit kan babae asin nagpanguros.

Nagkaribok an isip asin boot kan padi, alagad siya tuninong na nagdangog.

“Padangat ko si Danilo, Padre…” poon kan pagbuyboy kan babae. “Gabos itatao ko saiya. Gabos.”

“Tama ka, Isang. Pag namoot, gabos nanggad kaya tang itao.”

“Dai ko siya kayang mawara sa buhay ko. Alagad kasubago, may ikinumpisal siya sakuya…”

Ruminikas an tikba kan daghan kan padi asin pirit na linapag kan hararom kaining hinangos an rikas kan saiyang puso.

“Ano an sinabi niya saimo, Isang?” hadit na hapot kan padi.

Hiniling sana kan babae an padi asin an luha nagpoon na tuminuro sa mamundong mga mata kaini.

“Padangat niya ako, Padre, bakong iyo? Padangat niya man ako.”

“Iyo, padangat ka ni Danilo.” Simbag kan padi dawa nananamitan niya an pait kan saiyang mga sinasabi.

“Haloy na kaming duwa. Dakol na siyang naitao sako asin ako man saiya. Pag nagiibahan kami dai niya nalilingawan na sabihon asin ipamate kun gurano niya ako kapadangat.”

Padagos man giraray sa pagdangog an padi alagad sa saiyang daghan may nabilog na inggit asin pagduda. Padangat talaga kaya siya ni Danilo? Kun iyo, tano ta may kasama siya sa pagpadangat kaini?

“Asin ako, itinao ko naman saiya an gabos. Sa totoo ngani, Padre, dai ako inabutan ngunyan na bulan na ini…”

Nagpoon magtipon an mga namamatian kan padi. An saiyang daghan napoon na mag-gabat siring sa surong nawaltak sa dalan asin napano nin tubig uran.

“Iyo po, Padre, may nabilog sa samong pagkakaminootan.” Mapait na buyboy kan babae. Dai naguuntok an pagturo kan saiyang luha. “Alagad kasubago, kan sinabi ko ini saiyam, garo dai siya naogma. May pait sa saiyang mga mata.”

“Anong ginibo mo, Isang?”

“Hinapot ko siya kung tano. Nagtuninong lang siya. Pinirit ko siya asin pagkaaban-aban siya nagsimbag man.”

“Anong sabi niya saimo, Isang.”

“Namomoot daa siya, Padre. Asin an makulog, bako sakuya.” May kaanggutan sa tingog kan babae. “Namomoot siya asin dai niya kayang panindugan an aki sa sakuyang tulak.”

“Kiisay daa siya namomoot?” hapot kan padi, anggot, hadit.

Nagtuninong si Isang asin tinuruhukan nin hiling an padi. Napano nin supog an padi dawa ngani dai pa nginangaranan kan babae kun siisay an tawong imbuwelto. Sa irarom kayak an saiyang boot aram niya kun siisay. Dawa nakamati siya nin herak kay Isang, may kadiit na kaogmahan siyang namatian.

“Dai niya sinabi kun siisay Padre. Dai niya sinabi.”

Napahangos an padi.

“Alagad dai na ini importante. Dai importante kun siisay.” Mahihiling sa pandok kan babae an kaanggutan.

“Anong nangyari?”

“Patawaron ako nin Kagurangngan, Padre. Anggoton kaya ako saiya.” Asin garo nawawara sa sadiri, nagpoon magngirit an babae. An saiyang luha dagos man giraray sa pagbulos.

Natakot an padi sa nadanggog. “Ano an nangyari?”

“Nagdurog kami, Padre. Hahaha!”

“Asin ano?”

“Hinimate niya an sakuyang lawas asin ako man saiya…”

Nagurog an takot na namatian kan padi.

“Asin kan matapos kami, nangaturog siya. Minansayan ko siya…” nagkukusog an boses kan babae asin sa kada pagtapos kan saiyang tinataram sinusunudan niya nin nakakabungog na ngarakngak.

“Diyos ko. Ano an ginibo mo?” Nagtakig an tuhod kan padi.

“Asin may nagsabi sako. Sarong mabining boses. Kun dai man lang siya mapapasako, maray pang dai na lang siya mapasakamot kan iba.”

“Isang, anong nangyari ki Danilo!” hadit na hapot kan padi na kadto napabuhat sa saiyang tinutukawan.

“Kinua ko si minasbad asin tinaga ko an saiyang lawas. Asin napundo lang an tingog kan an dugo buminulos na paluwas sa siayng mga ugat!” nagtindog na an babae sa saiyang kinatutukawan. Kinaptan an saiyang buhok asin itinangko an payo sa adobeng lanob kan kusina.

“Hesusmaryosep, Isang. Anong ginibo mo?” nagpuon man na magturo an luha kan padi.

“Gadan na si Danilo, Padre. Ginadan ko siya.” Nagpundo sa pagharakatak an babae asin nagtukaw sa salog. Dai na mapugol an hibi kan babae. Nasa tingog kaini an kamunduan asin pagbasol. “Patawara ako, Padre. Patawara ako.”

An padi mayo nang nadangog sa mga sinasabi kan babae. Nagdalagan ini pasiring sa saiyang kuwarto asin sa irarom kan saiyang ulunan may kinua. Pano nin kaanggutan an padi. Siring sa babae dai mapundo an pagturo kan saiyang luha. Marikas ining buminalik sa kusina.

“Hayop ka, Isang! Hayop ka!” kurahaw kan padi.

Napatingag an babae asin sarong putok an nadangog. Dai naghaloy, sarong putok pa an giraray nagpano sa katuninongan kan kumbento.


Kinabuwasan, naghihibi pa giraray an langit. Lalong nagakusog an bulos kan uran gikan sa dampog sa itaas kan madiklom na kalangitan. An kikilat anggot na minagurit sa mahiwas na kaitaasan, marikas siring sa ikos na linalapag kan ayam. Nakakabungog an tingog kan daguldol, garo baga amang nag-aanggot sa saiyang aki. Asin sa laog kan kumbento, duwang hawak an nariparong gadan. Sa dai karayuan, may sarong hawak an nakuang duguan. Naisalbar an lalaki sa tahaw kan nangingisog na panahon.

Dimly Lit Cafe

The air was ice cold but Elvin’s hands were colder. His knees were beginning to soften as the cushion of the sofa where he was sitting. Spinning above at the ceiling was the wooden electric fan. This caught his attention for a while. It was only now he is realizing it wasn’t really that extraordinary to be gaped at, he was only trying to shift his attention, a s ort of an escape since by that time it was again directed wrongly. Somehow, it’s painful to say, but wrongly, really

Music was good that time. Aired through the concealed sound system were love songs that would have had brought him to mirage of love and sweet nothings. But it seemed that the notes of the songs were piercing, fierce. When did love songs become fatal? He kept on asking himself. But of course, the songs never knew what’s happening within him.

Walking to and from, in and out, of that small homey space were people. Some have familiar faces. Some were strange. Some even greeted. Seeing these people, Elvin would have had given them a comforting smile and silently gaze back to the magazine he’s staring at. But his smile seemed timid that windy afternoon. He forced it really hard but it won’t give in. Yes, he wasn’t frowning but not smiling, neither.

“Are you okay, Elvin?” asked the man at the other side of the table. Like Elvin, he was sitting on a cushion. Unlike Elvin, he reclined comfortably seeking for the linen’s warmth at his back. Once in a while, he would lift the mug from the table, sip some come from it, and lay it again on the table.

Elvin’s fugue halted. “Huh?” he sounded in enigma.

“I said, ‘Are you okay?’” the man repeated teasingly. If you saw him that moment, you can say that this man really has a nice smile. He’s not handsome, not even special, but his smile is good, comforting, and seeing his teeth all out, you would be ashamed not to give him back a smile. “You seemed restless? What’s eating you?” the man continued.

“Nothing,” Elvin responded mindlessly.

“Really? Nothing?”

“Yeah, nothing. Just stupid thoughts.” Elvin forcibly smiled.

“Okay. I’ll not insist.” The man uttered and followed it with a guttural laugh. “So, how have you been doing now?” the man continued, interested.

“I’m fine. Work’s fine. Life’s fine. Everything’s fine.” Elvin responded ridiculously jolly.

“Nice to hear that! When we were in college I always though you’d be living a great life after school. You know that?”

“You always told that to me.” Elvin answered, laughing. “And until now I still don’t know if I’d take it as a compliment or as an offense.”

“Of course it’s a compliment! I saw it even before that you’re going to succeed. And now I’m really happy that you are.”

Elvin just smiled. The man smiled, breathed deeply and looked at the mug. There was silence. The air was cold still and now, the coffee inside Elvin’s mug, too.

“Oh! Have you heard the news?” the man broke the silence.

“What news?” Elvin was curious.

“Oh come on! Deborah is getting married,” excited, the man spoke.


Elvin was flabbergasted. “I can’t believe it! She said she don’t want to get married. But see!”

“I agree. I also thought then that Deborah would be the one to get marry earlier among us. She’s so beautiful and dainty and sweet.”

“Yeah.”


The two reminisced moments before. Elvin somehow loosened up the tight. They did not anymore mind the cold air. And the coffee, too. It’s good to be in that same café again where they used to go years ago. The laughing subsided, and the man spoke.

“Hmm, Elvin.”

“Hmm?”

“I still have something to tell you.”

“What’s that? Something important, I guess.”

“Yeah. For me. It’s something important.”

“Go on. Tell me.”

The man hesitatingly spoke. “I’m getting married.”

Everything stopped for Elvin. He felt the cold air again but sweat started dripping off his forehead. His face tightened and his dark eyes began to shimmer.

“Did I hear it right, your getting married?”

“Yes, I am getting married.”

Elvin gripped the armrests of the cushion hoping to borrow some strength from them.

“Yeah, right. You’re getting married. Hahaha!”

“Yes I am. Aren’t you happy for me?”

“Of course. Of course I am.” Elvin said, shivering.

“Thank you.”

“Sure.”

“The wedding is on 23rd, I hope to see you there.”

Twenty-third? August? Years ago that was such a memorable date. That was the first time Elvin and the man first met.

“I’ll surely be there.” Elvin gave a tight smile.

“You can’t be not there. Or I’ll kill you.” The man again laughed gutturally.

Elvin kept his smile. His eyes shimmering.

“Promise. I’ll be there.”

Then the man’s phone rang.

“Hey! I got to go Elvin. Someone’s calling.”

“Huh! Can’t you stay for a few moments more.”

“Sorry! Me and Deborah still got to go to the pianist.”

“Huh?” Elvin sounded confused.

“You got it right man! Me? And Deborah? Hehehe!” The man gave a wide smile and rushed out of the café. “Bye!”

“Bye.”

Elvin was left. All alone.

The air was ice cold but Elvin’s hands became even colder. His knees were now as soft as the cushion of the sofa where he was sitting. Spinning above at the ceiling was the wooden electric fan. This caught his attention for a while. It wasn’t extraordinary to be gaped at, but at least it’s not wrong to gape at it. Not at all. Somehow, it’s painful to say, but it’s true, really.

Limang Siyong Gamgam

An istoryang ini isinurat kan sarong gurang gikan sa recuerdo kan sarong aking minsan nagtukaw-tukaw sa irarom kan kahoy nin talisay na namumula-mula an marambong na dahon kun sain nakaistar an mga lipay na abang gatol kun makaduta sa kublit. Dai hunaon kan aki na an istoryang ini madadangog kan iba pang mga aki na arog niya na minsan man nag-agui sa pagkamusingon.

Magayon an saldang kan aldaw na idto. Mahuruhaldat sa kublit an duta kan init na gikan digdi, mas mahaldat pa sa kun an kublit kinamrot asin nalugad dahil sa gatol kan madutaan kan buhok-buhok kan lipay na nasa dahon kan poon nin talisay. Sa itaas mahihiling na maogmang nagrurulupad an limang siyong gamgam na nagkakarawat man siring sa mga aki sa natad gamit an saindang maluluya pang pakpak na garo baga mayong kauntukan asin kapagalan sa pagkampay paitaas, paibaba, pagilid asin kun pasain pa man sinda darahon kan malipot-lipot na doros na makusog-kusog na minahoyop. An mga dahon sa itaas kan poon nin talisay na mamula-mula siring sa labas na makopa sa ibong kan natad na kinatitindugan kaini nagkukurahaw sa doros na sinda man ilupad asin darahon sa ibang lugar. Tuninong kaya an mga ini alagad sa totoo, naaara man sa mga gamgam. Sa ibaba nagbabayle an mga doot sa tugtog asin siwit kan doros, gari nagsasayaw nin pantomina na nagpapaogma man sa mga tawong nagaaragi.

Kun mamansayan, may mga sararadit man na layog-layog na nagkakarawat nin turubigan asin nagtuturulay-tulay sa gilid kan mga dahon nin ohot, minsan itinatalbo kan doros pasiring sa balyong doot asin minsan paibaba sa daga.

Naglalakaw ako sa maalpog na dalan pasiring sa sakuyang favoritong lugar mantang pigdadalan an limang siyong gamgam na naglulupad-lupad sa itaas, an mga dahon, an mga doot asin, paminsan-minsan, an mga layog-layog na minalukso paitaas, minasirip sa langit asin minapangadie na sana sinda man italbo kan doros paitaas siring sa mga gamgam.

Alagad dai ninda aram, ako man nangangadie kan aldaw na idto ta bako lang sinda an naglalaom na magin siring sa gamgam na libridong nakakalayog sa ibabaw kan maputing panganoron. Ako, saro man, nangangadie, asin naglalaom.

Gusto ko man magkaigwa nin pakpak asin maglayog-layog paitaas, paibaba, pagilid asin kun sain ako darahon kan doros. Muya ko man mahiling kun ano an nasa ibaba habang nagmamansay gikan sa itaas. Muya ko man maaraman kun gurano kagayon an mga bagay na nahihiling kan limang siyong gamgam diyan sa saindang kinamumugtakan. Siring man daw kagayon an mga dahon, an mga doot, asin an mga layog-layog kun sisiripon gikan diyan sa panganoron, o labi pa kagayon? Ano man daw an pagmati kan mga gamgam na pinapalid kan doros sa mahiwas na kalangitan?

Nagpadagos ako sa paglakaw habang tinuturuhukan nin hiling an mga nagrurulupad na siyong gamgam na garo baga nag-papaara man talaga kan mga oras na idto ta dai nanggad minauntok sa pagsunod sa sakuya. Narisa ko, huru-harayo naman palan an sakuyang naabot. Nasa kaitasan na ako kan bulod ta natatanaw ko na ngani an atop kan samuyang sadit na harong sa gilid kan sulong. Haloy pa man bago ako apodon ni Itay para mag-gudak nin kamote duman sa balyong badang. Nagpapaunog pa si Inay kan mais na papangudtuhan namo. Si Manoy dai pa man naabot haling iskwelahan, nagbabaklay pa idto pauli. Aram ko, mahapit idto sa badang ta maninirador nin gamgam.

Naabot ko man gilayon an ituktok kan bulod kun sain nakatindog an sarong poon nin talisay na paingurag nin lipay. Pirang beses na akong kinulanit ni Inay ta nirilibakahan ako kan naragragan kan magatolon na mga buhok-buhok kan lipay alagad dai talaga nanggad ako mauntok magdigdi hanggan an mga gamgam dai man mag-untok sa paglupad-lupad sa panganoron. Ini an lugar kun sain bako man akong gamgam, harani ako sainda, sa panganoron, sa saldang. Garo naman lang ako naglulupad pag minahoyop an malipot-lipot na doros asin pinapalid an halaba kong buhok na garo baka dai na nadudutan nin hugay asin inoogbonan na nin mga kuto asin lusa.

Asin sa poon kaya nin talisay, may gunang gamgam na naghihilomlom sa tolong sararadit na sugok. Magsasarong bulan na gayod akong nagbabalik-balik sa bulod ta binabantayan ko nanggad na dai mahabon an mga sugok na idto. Pag may mga aki na naman kayang nagtukad, baka baga ringgawan asin gagaon. Pirang aldaw pa mahimsa na ini asin may dagdag na naman na tulong siyong gamgam na malupad paitaas, paibaba, pagilid asin kun sain sinda darahon kan doros.
Pag nahihiling ko an mga gamgam asin an tolong saday na sugok na ini, naoogma naman ako ta maski bako ako, igwa man nin ibang garo naman lang arog ko, na makakalupad asin makakahiling kan kagayonan kan kinaban gikan sa itaas. Pero, naglalaom pa man giraray ako na makakalupad ako ngapit sa panahon.

Halangkaw na an saldang kan nagpoon akong maglakaw paibaba. Garo nadadangog ko na an kurahaw ni Inay. Dagos man giraray sa pagsunod sako an limang gamgam na kasubago ko pa minamansayan. Asin kan harani na ako sa harong, nagburulagan naman sana sinda, hapod naman gayod kan saindang ina.

Pagkaaban-aban, uminabot na si Manoy na garo baga ugmahon. Biyong nangangalatikat an ngirit na pinano an samong saday sanang istaran. Nagdudurudalagan baga si Manoy asin dai napapauntok gari kurasmag na maaakion, gari lipay na nahulog sa daga, gari aking nahulugan nin buhok-buhok ki lipay. Luminaog si Manoy sa kusina asin nagmakot kan pugon. Ihinutad sa ibabaw kan kalayo an tiniak na palo maria na nagkisi-kisi kan magpuon kumurab. Iyo palan ta nakatirador na naman nin tolong gamgam sa badang. May aasal-asalon na naman siya sa pugon na dawa ngani nagtabang na, tiniyatiyagaan na isira sa malutong tipo na iyo na sana an natada saiya. Pero, ako dai maogma, ta aram kong nabawasan an mga gamgam na malupad-lupad sa panganoron asin dadalanon kan mga dahon, kan mga doot asin kan mga layog-layog.

Pakapangodto, buminalik ako sa bulod sa poon nin talisay na pano nin lipay. Habang naglalakaw, narisa kong nasupog an saldang asin nagtago sa likod kan kadto nagdudurudiklom na panganoron. An doros na kasubago malipot-lipot ngunyan nakakagirahaw asin garo baga tipid na an paghoyop. An mga dahon nag-untok na sa maogmang kurahaw alagad garo baga nag-aatungal pag nirarapas kan doros na nangingisog. An mga doot siring man nagpondo sa pag-bayle.

Huminiling ako paitaas asin narisa kong duwa na lang na siyong gamgam an naglulupad-lupad, mayong padumanan, makahihibi an kamugtakan.

Nakaabot man giraray ako sa bulod . Daploson na ako sa kadadalagan, kahihidaling makaabot duman. Inda man ta garo naghinghing sako an doros na siripon an mga sugok sa tatagan sa itaas kan talisay na pano nin lipay.

Nabigla ako kan maisihan ko na wara na an tulong sogok na hinihilomloman kan gunang gamgam. Napasain daw? May nagkua?

Gari na ako maghiribi kan may nadangog akong siwit sa balyong tatagan. Kan sakong hiniling tolong siyong gamgam na bagong himsa. Salamat Kagurangnan!

Naghoyop giraray an malipot-lipot na doros asin pinalid an halaba kong buhok.

Asin naglipas an mga panahon, an aki guminurang asin nakanood magsurat. Gamit an papel asin lapis na baka gikan sa tinapyas na poon nin talisay na pano ki lipay, nagsurat nin mga istorya tungkol sa saiyang kajovenan, asin dai nanggad nalingawan an recuerdo kan limang siyong gamgam na nagadan si tolo alagad naribayan. Dai nagkaigwang balukag an aki kan siya guminurang na. Dai man nagkaigwang pakpak. Alagad, sa saiyang panurat, dinara siya sa iba-ibang lugar, nakasakay nin eroplano asin nahiling man giraray an kagayonan kan kinaban gikan sa itaas.

Romdom Ko

Romdom ko kan ako aki pa,
asin ika aki pa man.
Nagkakarawat kita nin turubigan,
daing labot kun an sipon nagnonono.

Linalapag mo ako,
asin ika man hahabolon ko.
Asin pag nagkanumpunganan
ulok ta daing pundo.

Saditon an kinaban ta
Na kun sain ako umatubang
Nahihiling ko ika
Asin ika man, ako.

Alagad, kaidto ito
Kan kita mga musingon pa.
Ta ngunyan,
Yaon ka na diyan,
asin ako yaon digdi
Siblagan an kinaban.

Magkanumpungan pa daw kita?

Sarong Banggui Kan Ako Nagbaklay Pa-Calabanga

Semana Santa na naman. Medyo naghihirihingalo an mga tawo sa kapagalan kan buhay. Siring man, naghihingalo sa paggibo nin kasalan. Normal man talaga gayod iyan na sa panahon na ini nagtataga uruuntok muna sa paggibo nin mga kabalbalan sa mata kan Kagurangnan. Marhay man ngani. Dawa papano nagsisilensyo asin nag-iisip-isip. Dawa papano.

Ginigiromdom an pagsakit ni Hesus, pero ako, nag-oogmang biyo pag nag-aabot na an parteng ini kan taon. Siyempre bako dahil nagsasakit an Kagurangnan. Dai kaya ako pig-aanggutan kan sakuyang lola na sa dakulang pagtubod takot man magkasala. Hesusmariya y Josef man kaya. Halos baga aro-aldaw na sana akong tinatabuga. Kesyo iresponsable daa ako. Makasalan. Kaya, si lola pinakapadangat ko asin ako man namati kong pinakapadangat niya pag Semana Santa.

Kan naglipat pa-Baao sina Itay, nawalat ako ki lola. Aki pa ako kaidto asin maki-lola talaga. Nagngungurangaw baya ako kan pahali na kami digdi sa Naga kaya iwinaltak muna ako. Babalikan na lang daa ako pakalihis nin sarong semana. Alagad pag sinusundo na ako ta dadarahon na pa-Baao, ay dai man ta nag-aatungal baga ako, namomondo ta masusuhay na ki lola. Kaya, naglipas an panahon, dai na nanggad talaga ako nakua na Itay. Nagdakula ako kaiba si lola.

Padangaton ako ni lola, asin ako man saiya. Bunso baya ako kan familia asin kaaguid ko daa kaya si lola na haloy nang nag-idtoho. Dai man lugod ikaulang nin saiyang kalag. Pero ngunyan na ako suru-sulterito naman asin an sakuyang lola inuulian na, ay inda ta gari baga kami ayam asin kurasmag na ferming nagiiwal. Maboot man ako, dai niya lang kaya nasasabutan na dakula na an makuapo niya.

Dai ko malingawan an Semana Santa kan nakaaguing taon:

Lunes Santo kaidto, mayo nang klase kaya nag-iinom-inom na ako sa guilid kan tindahan ni Tiya Lita. Maogma si urulay niamong magbararkada. Purusngakan na daing pundo. Si Bugoy daa nakamidmid ki daragang taga-Canaman na maputi-puti asin magayon-gayon. Piggailusyunan na daa kan samuyang barkada alagad pigasikwal siya kan magurang kan daraga. Muya man kaya an Bugoy na ini an magpasali, pero siring ko maboot man. Dara lang siguro kan kajovenan. Si saro man, na-busted kan pig-iilusyunan. Makangingirit ta gusto man kuta siya kan magurang, habo man kan aki na magpailusyon saiya. Samuyang tolo, ay, ako na lang baga an udang ilusyon.

Sa tahaw kan kaurugmahan, nag-hirit si Bugoy. “Ano daw kun mag-lakaw kita pa-Calabanga?”

Ni minsan dai ini nag-hirit nin siring kaito.

“Tadaw man, padi?” ngalas na hapot ni Pedring. Ngaran kan saro mi pang barkada asin kainom-inom.

“Mayo man. Siguro maray man na magpinitensya kita baga.”

Iyo man nanggad. Kaya nagturugot naman kaming magbararkada. An desisyon, kinabuwasan na banggi, maharalatan sa Bayan ta duman mapuon ki pagbaklay.

Martes Santo, alas sais, pakatapos kong magluto nin pamanggi ta mayong mawawalat sa harong, narigos na ako asin isinulot ko man an sakuyang bagong t-shirt, naghapulas ki pomada sa buhok, nagsukray asin naglarga na. Si lola man pakaaraming mabaklay kami ay ogmahon na nagbabakli na daa ako. Nagsakay ako sa traysikel pa-Bayan asin pag-abot ko duman, nahiling ko tolos an duwa kong barkada na siring ko naka-porma man asin naghapulas man ki pomada sa buhok.

Nagpoon kaming magbaklay. Kan nasa Canaman na kami, nag-alok si Bugoy. “Mga padi, diyan muna kita sa Baras ta hapitan ta lang si Celia.”

Iyo palan, nag-alok si Bugoy na magpbaklay pa-Calabanga ta muyang magpasilag sa pig-iilusyunan. An Canaman kaya aagihan pa-Calabanga.

“Ano pa kaiyan ta uya na kita, di sige na lugod.” Uyat na sabi ko man.

An harong kan Celia nasa gilid man lang kan dalan. Sa natad na mahiwashiwas man may enggramadang itinugdok. Nag-aakomodar palan kaya sinda nin mga nagbabaklay kun an mga ini napapaha na o nagugutom. May mga ruru-lamesang saday na pigbugtak sa natad asin mga tukawan kun saen pwedeng maghingalo an mga nagbabaklay.Luminuwas na an inuuri-ilusyunan kan barkada ko. Magayon palan talaga asin maputi. Nag-gayon na kan ngirit na dai man nasupog magpahiling samo. Nagtukaw asin nag-urulay ulay. Kan mag-aalas-diyes na, napapasiram na si urulay lalo na kan duwang nagpapamatian.

“Ano Bugoy? Maiba ka pa samo?” hapot ko man.

Nasupog man si padi pero muya talagang magpawalat kaya binayaan mi na ni Pedring. Habo mi naman bitinon an kaugmahan.Madiklom na talaga sa dalan, asin matanglay na sa bitis lalo na kan yaon na kami sa Bombon. Narisa ko na dakolon palan talaga an nagbabaklay. May mga aking saday na nagduduru-dalagan sa madiklom na dalan. An iba, nagmumuto-muto na sa katungkaan, pirit man pinapauntok kan nasusuyang mga magurang. An iba, para maguntok, binabaktot na lang kan saindang mga ama. May mga burat na nagsusura-sayasay na, an iba ngani nagsusurukalkag na sa gilid kan oma. May mga magbararkadang nakikisabayan sa ribok kan mga awtong nag-iinstruksyon kun ano an gigibohon kan mga nagbabaklay para dai maabala an iba pa. May mga mag-urui-lusyon na minsan sa tahaw kan dalan minaulok na sana. An iba, minagilid pa-oma ta inda man kun ano an gigibuhon sa diklom. Kagurangnan ko, naisip daw nindang mahalas sa bandang ito kan Bombon?Naguuru-istoryahan man kami ni Pedring kan marisa kong garo baga may minamansayan sa inutan mi. Dai na napugulan ni padi, nagsabi na sako. Ay dai man, ta nahiling palan si ina kan pig-iilusyunan. Yaon duman palan sinda, nagbabaklay man. Nag-uruinotan si Pedring asin nag-bisa. Pinabisto man ngani ako pero garo baga napaglingaw na may kaibahan. Naglakaw man sana giraray akong padiretso asin narisa ko na mayo na sa kataid ko nanggad si Pedring. Nag-iba na gayod sa familia kan iniilusyunan.Napasolo ako. Harani na kami sa Calabanga kaya alangan man magbalik ako. Katurikan!

Nagdagos ako. Si Bugoy nag-oogma na ta kaiba si Celia. Si Pedring, ay inda.Kan nasa Calabanga na ako, biglang may natumbang kun ano daw. Nakilagan man ngani ako. Kan minansayan ko, napauntok ako asin napahangos nin hararom. Bayi! Magayon na bayi! Nadismayo garo. Nagduwa-duwa ako ta kun kaiba baga an ilusyon di nabugtian ako. Kan mayo man nagrani, inalsa ko na asin dinara sa gilid kan dalan. May harong duman asin kinaulay ko an nakaistar na kun pwede baga makidagos muna. Maray ngani ta nagtugot man. Maboot si papay, Semana Santa baya.Pinahigda mi an bayi sa katre asin pinaparong nin White Flower. Pirang minuto lang, naulian man.

“Nasain ako?” hapot kan bayi na niruruluyahan pa.

Magayon talaga palan siya. Mapungay an mga matang gari baga uring sa itom. An saiyang ngabil mapulahon siring sa hinog na mansanas. Asin an saiyang ngipon, siring kaputi kan bulan na maogmang nagsisirang kan bangguing ito.Nasupog ako kan narisa kong nakahiling palan ako saiya. Turuhok.

“Nadismayo ka.” Tipid kong simbag.

Nagbuhat an bayi sa katre asin pirit na nagtindog. Maluluya pa siya kaya nagtuturutumba pa. Inalalayan ko. Asin kan nagduta an samong mga kublit, inda ta iba man an girabong namatian ko. Ano ini? Naginit an sakuyang pisngi. Aram ko, namula ako. Nasupog."Salamat.” Sabi kan bayi.Dai ako nakagirong pero inabot ko saiya an baso na may kape na tinunaw kan gurang na may kagsadiri kan harong.

“Mainot na ako.” Pirit kan bayi matapos maghigop nin kadiit na kape.

“Pasain ka?” hapot ko man.

Mayo lang talaga akong maisip na hapot.

“Pa-Hinulid.”

“Paduman man ako.”

Napauntok an bayi asin nag-ngirit. Napahangos akong hararom, pirit na nilalamag an kaskas na hiro kan sakong puso. Nuestra Signora de Peñafrancia, iparayo mo ako sa pag-alanagan!

“Sabay na lang kita.” Sabi kan bayi.

Napatango na sana man ako. Asin naaraman ko baga naglalakaw na kami sa tahaw nin madiklom na banggi habang an bulan magayon na nagsisirang sa itaas kaiba an mga bituon.

Dai kami nag-ulay pero namamati ko maogmahon. Naoogma ako. Asin aram ko, iba nanggad talaga ining namamati ko.Uminabot kami sa Hinulid. Nangadie. Nakimaherak sa Kagurangnan. Asin, ako, nagpasalamat sa kung ano man na dai ko aram. Sa kung ano man na dai ko naiintindihan. Maruruliwanag na kan kami naghali. Sa sakayan, nagsuhayan na kami. Sayang dai man lang kami nagkaulay nin tultol ban bayi.

Pero palan, nasabi niya na Ester an pangaran niya, asin nakaistar siya sa Naga man sana.

Sangtaon na an nakaagui, Semana Santa na naman. Medyo naghihirihingalo an mga tawo sa kapagalan kan buhay. Siring man, naghihingalo sa paggibo nin kasalan. Ginigiromdom an pagsakit ni Hesus, pero ako, nagoogmang biyo pag nag-aabot na an parteng ini kan taon.

Dawa kaya pigaangutan pa gilayon ako ni lola, padangat niya ako.Saro pa, dawa kaya may agom na si Bugoy asin may iniilusyunan nang bago si Pedring, may kaiba na ako paglakaw.

An bayi.